Vorige week gaf Maarten Keuten een webinar waarin kijkers vragen konden stellen over de richtlijn ‘Hygiëne en Desinfectie in Badinrichtingen’. Deze richtlijn is een onderliggend document bij het Protocol Verantwoord Zwemmen en bevat adviezen voor de werkwijze in zwembaden. De vragen die tijdens het webinar zijn gesteld maar waar Maarten niet aan toekwam heeft Maarten nu ook uitgewerkt.
Grafiek vrij chloor en zuurgraad
Hoe zit het met een watertemperatuur van 32 graden? De tabel geeft namelijk een watertemperatuur aan van 30 graden.
Ik kan me voorstellen dat de temperatuur in de grafiek ook misleidend kan zijn. De grafiek is opgesteld bij 30°C omdat dat een gemiddelde temperatuur voor zwembaden is. Sommige zijn wat hoger, sommige wat lager. De invloed van de temperatuur is bij een paar graden verschil een paar procent, dus verwaarloosbaar. Het is goed om dat bij een volgende versie van de richtlijn bij de grafiek te vermelden.
Het groene vlak in de grafiek is voor binnenbaden niet te hanteren.
Klopt. Voor binnenbaden valt het groene gebied eigenlijk helemaal buiten de wettelijk toegestane grenzen, behalve dan voor de kleine binnenbaden. Door het gebrek aan zekerheid gingen we in eerste instantie voor zekerheid, vandaar dat het eerste advies 1.4 mg/l vrij chloor bij een pH van 7.0 was. Maar we hoeven de veiligheden niet bij elkaar op te stapelen. Als we dus een lagere badbelasting aanhouden, bijvoorbeeld door 1.5m afstand te houden, is het gele gebied ook veilig. Dit gele gebied valt voor een groot deel wel binnen de wettelijke grenzen en is dus goed te hanteren.
Aerosolvormende elementen
Buiten sprayparken, sproeiers en glijbaan. Mag dat wel?
Bij sprayparken hebben we vooralsnog gezegd dit mag niet in verband met de onbekendheid met de aerosolen. In een buitensituatie is het inderdaad minder ernstig met die aerosolen dan bij een binnenbad, dat geldt ook voor andere attracties zoals een glijbaan. De discussie over de invloed van aerosolen loopt op dit moment in alle hevigheid binnen de wetenschappers. Het lijkt mij goed om die eerst af te wachten zodat we met één a twee weken kunnen aangeven of deze aerosolpunten veilig zijn. Ik wil nog wel benadrukken dat als aerosolvormende punten gesloten zijn, ze wel een paar keer per dag gebruikt moeten worden om te voorkomen dat er legionellagroei gaat optreden. Dat kan voordat de zwemmers het water in gaan en erna, of tijdens een pauze moment.
Mogen de aerosolvormende elementen dan wel per 1 juli open omdat de sauna’s dan ook openen?
Ik verwacht dat we voor 1 juli meer informatie hebben over het gedrag van aerosolen en de rol die deze spelen bij eventuele besmettingen. We kunnen dan dus ook het advies over deze aerosolvormende elementen eventueel bijstellen.
Vallen glijbaan-instapbakken ook onder de aerosolvormende elementen die niet mee mogen doen?
Alle punten die aangewezen zijn als aerosolvormend bij de risico-inventarisatie legionellabeheersing vormen ook aerosolen in coronatijd. Deze risico-inventarisatie is verplicht voor alle zwembaden, dus dat is een kwestie van even opzoeken wat de legionella-adviseur daarover geschreven heeft.
Mogen spelelementen aan tijdens vrijzwemmen 7 -12 jaar?
Ik heb deze vraag genoteerd om in een breder verband met een aantal experts te bespreken. Hier zitten namelijk verschillende kanten aan, waar ik de mening van een aantal experts in mee wil nemen. Ik kom dus op een later moment terug op deze vraag. Het is ook een overweging om dit vraagstuk mee te nemen in het voorgestelde onderzoek zodat we kunnen observeren of dit veilig kan of niet. Hierbij speelt het zeker ook een rol of de activiteit bij een binnen- of buitenbad plaatsvindt. Bij een buitenbad zal ik eerder groen licht geven dan bij een binnenbad omdat de aerosolen dan snel verwaaien.
Baby- peuterzwemmen
Wat is het advies om volwassenen in hetzelfde zwembad te laten zwemmen direct aansluitend op de zwemlessen voor kinderen?
Bij baby-peuterlessen met kinderen heb je vaak te maken met zwemluiers en zou je kunnen overwegen om te stellen dat kinderen zindelijk moeten zijn om deel te nemen. Als kinderen geen zwemluiers dragen, is er voor het water geen reden om beperkingen op te leggen bij een volgende activiteit, dat kan wel anders zijn voor gebruikte materialen of oppervlakken. Volwassenen kunnen direct aansluitend aan het leszwemmen veilig het water in als het water voldoet aan de genoemde grafiek (groene of gele gebied).
Ontlasting in een zwemluier is niet zichtbaar, blijft dus ongezien in contact met water
Ja, dat is ook de voornaamste reden dat ik een zekere weerstand heb tegen het gebruik van zwemluiers. De zwemluier zorgt ervoor dat we de ontlasting niet zien. Metingen hebben aangetoond dat deeltjes die iets groter zijn dan het coronavirus heel makkelijk door de luier heen bewegen en dus met een kleine vertraging gewoon in het zwembadwater komen. Op zich hoef je je niet meteen zorgen te maken over een vaste drol in een luier. Bij diarree is dat anders omdat de kans dan groter is dat de veroorzaker ziek is. En als de veroorzaker ziek is, dan zitten er ook veel meer ziekteverwekkers in de luier. Bij diarree bestond dus al (ver voor de coronatijd) het advies dat je twee weken niet mag zwemmen nadat alle klachten van de diarree verdwenen zijn. Helaas was dit advies nagenoeg niet bekend in de zwembranche. Voor ons wetenschappers dus belangrijk om kennis niet eenmalig te delen, maar de boodschap ook regelmatig te herhalen.
Mag je met baby- en peuterzwemmen zingen in het zwembad?
Goede vraag. In eerste instantie zou ik zeggen geen baby- en peuterzwemmen in verband met de zwemluiers, of in een apart bassin. Verspreiding van het coronavirus gaat sneller bij zingen dan bij praten. Om die reden zou ik dus zeggen niet zingen tijdens het baby- en peuterzwemmen. Ik heb zelf met mijn beide kinderen vanaf 6 maanden gezwommen, dus ik weet hoe leuk het is om met ze in het water te zijn, spelletjes te doen en liedjes te zingen. Je kunt de liedjes natuurlijk wel doen door de liedjes af te spelen via een geluidsinstallatie en de ouders te vragen de liedjes niet mee te zingen, maar hooguit zachtjes nabij het oor van de baby/peuter mee te praten/fluisteren. Ik denk nagenoeg dezelfde beleving met minder kans op verspreiding van het Coronavirus.
Baby-peuterzwemmen: nu staat er <20m². Bij ons is het bad groter, maar wel een apart bad. Bij kleinere baden mag je een hogere vrij chloor concentratie in het water hebben dan bij baden >20m².
Om die reden hebben kleine baden de voorkeur omdat bij ongelukjes dan makkelijker maatregelen getroffen kunnen worden en het zwembad minder lang uit bedrijf is. Natuurlijk mag ook in grotere zwembaden gezwommen worden, maar dat kan beperkingen voor de volgende activiteit tot gevolg hebben.
Reinigen les- en spelmaterialen en oppervlakken
Andy Hoepelman heeft in het webinar bij de KNZB aangegeven dat het virus binnen 30 sec ook op materiaal zal worden gedood als je het onderdompelt.
Dit is lastig, we weten niet zeker of de desinfectie op dergelijke materialen net zo snel werkt als in het zwembadwater. Er is namelijk in verschillende onderzoeken aangetoond dat op spel- en lesmateriaal biofilms kunnen zitten. Ook als ze dagelijks gebruikt worden in het gechloreerde water. De materialen waar dit spel- en lesmateriaal van gemaakt zijn, zorgen voor extra bescherming tegen de desinfectie waardoor bacteriën hierop dus langdurig kunnen overleven en mensen ziek maken. Daar zijn gevallen van bekend. Als bacteriën kunnen overleven, kan het virus misschien ook overleven. Je zou zeggen, dan gaan we die materialen toch desinfecteren. Dat was ook de eerste reactie van Andy Hoepelman en dat is ook een goede gedachte. Nadeel is alleen dat de combinatie van biofilms en de materiaalsoorten het lastig maakt om een effectieve behandeling te verzinnen die geen negatieve invloed heeft op de volgende gebruikers of de waterkwaliteit. Dit is ook waarom ik zelf zoveel plezier beleef aan het oplossen van technische problemen in zwembaden. Er zit altijd een menselijke kant aan en die vraagt in veel gevallen om een andere aanpak dan je op het eerste gezicht zou denken. Helaas moet ik op deze vraag het antwoord dus schuldig blijven. We hebben nog geen goede methodes om het spel- en lesmateriaal te reinigen en desinfecteren. In het rapport van RIVM uit 2014 worden daarvoor wel voorstellen gedaan, maar die zijn niet echt praktisch uitvoerbaar. Ook het voorstel om dan kraanwater te gebruiken en daar wat chloor aan toe te voegen klinkt heel eenvoudig, maar chloor is een gevaarlijke stof en daar moet je zorgvuldig mee omgaan. Dat betekent beschermende kleding, handschoenen, gelaatscherm als je daarmee moet werken. Voor de gemiddelde zwemonderwijzer die daar nog nooit mee gewerkt heeft, is dat dus niet aan te raden. Daar komt ook bij dat na toevoeging van vrij chloor aan kraanwater de zuurgraad veel te hoog is voor een goede desinfectie, je zit dan dus eigenlijk in het rode gebied. Zuur toevoegen is dan de eerste gedachte, maar dat moet je alleen doen als je daar veilig mee kunt werken en als je weet hoeveel zuur je moet toevoegen. Teveel zuur geeft ook weer chemische risico’s die groter zijn dan de coronarisico’s. Al met al is dit dus echt een dilemma waar we aan werken, maar waar we vooralsnog geen werkbare oplossing hebben. Het advies is daarom zo min mogelijk gebruiken en na eventueel gebruik goed drogen, dan worden die biofilms ook minder.
De KNZB geeft op dit moment zijn trainingen met gebruik van waterpoloballen, is dat raadzaam?
Het grote voordeel van onze zwembaden is de aanwezigheid van vrij chloor. Hierdoor is er altijd desinfectie, dus de hand van de waterpoloër wordt in het water continue gedesinfecteerd en de bal idem dito. De kans dat een waterpoloër op die manier via de bal een besmetting oploopt, is verwaarloosbaar klein. In een Italiaans onderzoek is waterpolo als een van de veiligste sporten in coronatijd aangewezen. Afhankelijk van de leeftijd moeten ook waterpoloërs als ze klaar zijn met een training weer onderling afstand houden omdat verspreiding binnen 1.5 meter een belangrijke rol blijft spelen. Misschien kunnen we in het aangekondigde onderzoek ook een aantal waterpoloballen meenemen om te kijken of daarop bacteriën aangetroffen kunnen worden, ik kan me niet herinneren of ik ooit een dergelijke meting heb gezien.
Het opruimen van de materialen als je die eventueel gebruikt is het dan raadzaam om ze eerst af te spuiten met een chlooroplossing en dan vrij weg te zetten en niet in een bak te plaatsen?
Bij ‘afspuiten met een chlooroplossing’ krijg ik altijd eerst bedenkingen: wie heeft die oplossing aangemaakt, is dat op een veilige manier gebeurd, welke concentratie is aangehouden, is de pH ook aangepast, hoe wordt de oplossing bewaard, is er een gebruiksinstructie bijgegeven? Er zitten risico’s aan het zelf mengen van chemicaliën. In eerst instantie zal ik dat altijd afraden, tenzij je daarvoor getraind bent en beschikt over de benodigde persoonlijke beschermingsmiddelen (beschermende kleding, handschoenen, gelaatscherm). Ook is het belangrijk om te weten of de volgende gebruiker geen hinder kan ondervinden van resten van de chlooroplossing op de materialen. Opslaan in een bak is eigenlijk niet goed, zeker als het een dichte bak is waar onderin een laagje water staat. Deze opslag kwam als slechtste uit de test van RIVM in 2014. Een goede opslag is los van elkaar ophangen en goed laten drogen. Vooralsnog weten we niet welke reinigingsmethode effectief is, daarover later meer.
En alleen harde gladde materialen gebruiken?
Harde gladde materialen zijn minder gevoelig voor aangroei van biofilms dan poreuze of zachte materialen. Ik kan me zo even geen beeld vormen welke materialen dat dan zijn. Goed om tijdens een werkbezoek bij een zwembad te kijken welke harde gladde materialen gebruikt worden en hoe deze schoon te houden zijn.
Wat is beter desinfecteren met chloortabletten of waterstofperoxide?
Ik neem aan dat het hier gaat om het desinfecteren van spel- en lesmateriaal. Eigenlijk zijn beide methodes niet heel geschikt. Bij gebruik van chloortabletten weet je niet welke concentratie je in het water hebt, maar is het voordeel dat eventueel rest chloor wat achterblijft op het materiaal niet conflicteert met het vrij chloor in het zwembad. Vaak zit in die chloorpillen cyanuurzuur en dat conflicteert wel met het vrij chloor in de zwembaden. Peroxide zelf conflicteert ook met vrij chloor in de zwembaden. Je moet er dus zeker van zijn dat het peroxide volledig uitgewerkt is voordat het materiaal weer in contact komt met zwembadwater. Over het algemeen is peroxide beter in staat om biofilms binnen te dringen dan dat vrij chloor daartoe in staat is. Dus qua effectiviteit van de desinfectie verwacht ik het meeste resultaat van middelen op basis van peroxide. Gevaar van peroxide is dat het bij hoge concentratie brandwonden bij zwemmers kan veroorzaken. Je moet dus wel weten wat je doet en bij voorkeur ook controleren met behulp van een handmeting, hiervoor zijn ook stripjes te krijgen die verkleuren bij een bepaalde concentratie.
Kan chloorwater uit het bad gecombineerd met zeep schadelijk zijn? Dit in verband met de schoonmaakmachine badzaal.
Schadelijk niet meteen, maar zeker hinderlijk. Zodra zeepresten in het zwembadwater terecht komen, reageren deze met vrij chloor waarbij stoffen kunnen ontstaan waar zwemmers irritatie van ondervinden. Dat is ook precies de reden waarom we huivering staan tegenover het gebruik van allerlei nieuwe reinigings- en desinfectiemiddelen op oppervlakken. We willen dit graag meenemen in het onderzoek wat momenteel gepland wordt. Ik hoop dat ik hierover later meer nieuws kan brengen. De ervaring is wel dat wanneer je met een schrobmachine werkt, er veelal minder zeepresten in het zwembadwater komen dan wanneer je met de ‘ouderwetse’ brandslang schoonmaakt. Het gebruik van een schrobmachine in de zwemzaal is dus zeker aan te bevelen.
Douchen
Hoe zit het met douchen en aerosolen? Is een douchestraat dan een oplossing?
Bij het douchen komen ook aerosolen vrij. Als mensen drager van het coronavirus zijn, kunnen die aerosolen dus ook virusdeeltjes bevatten. De belangrijkste reden voor de overheid om douche-gelegenheden nog gesloten te houden, is het hanteren van voldoende afstand. Bij veel sportclubs hebben ze vooral groepsdouches, daar is het lastig om afstand te houden. Maar in zwembaden kun je best voorzieningen maken om de zwemmers te helpen afstand te houden. Ik kan mij dan ook voorstellen dat de douches weer opengaan als bij campings de douches ook weer opengaan. Hierover zullen we de zwembaden informeren. Net als bij de aerosolvormende punten geldt voor de douches ook dat de beheersmaatregelen tegen legionella uitgevoerd moeten blijven worden, juist als de douches minder/niet gebruikt worden. Spoel de douches voor en na het zwemmen en desinfecteer de douches één of twee keer per week (thermisch) buiten de normale zwemtijden. Een douchestraat is iets waar we al vaker over gefilosofeerd hebben. Je zou het water in zo’n douchestraat dan kunnen hergebruiken, net als bij een wasstraat voor auto’s. Deze techniek bestaat echter nog niet voor douches in een zwembad, dus kunnen we nog niet toepassen. De douches laten lopen terwijl er mensen onderdoor lopen, lijkt mij zonde van al dat water.
Betekent het openen van sauna’s per 1 juli ook dat wij de douches weer kunnen gebruiken?
Als douches bij campings vanaf 1 juli opengaan zou je daarover bij zwembaden ook vragen kunnen stellen. We wachten hierbij de adviezen van de overheid af, maar het ligt in de lijn der verwachting dat de douches na 1 juli weer open kunnen. Het is wel belangrijk dat er tijdens het douchen 1.5 meter afstand gehouden kan worden en er moet gekeken worden waar de aerosolen heen gaan die tijdens het douchen ontstaan. Heeft de doucheruimte een eigen afzuiging, dan worden de aerosolen snel afgevoerd voordat ze misschien iemand kunnen besmetten. Maar er zijn ook situaties dat de aerosolen met de luchtstroom meegaan richting zwemzaal of kleedruimtes, dan blijven de aerosolen mogelijk te lang hangen. Ik zou dus alleen douches openen vanaf 1 juli als eventuele aerosolen snel afgevoerd kunnen worden.
Meten bijproducten
Hoe kan je het beste de ‘bij-producten’ (trihalomethanen e.d.) meten?
Trihalomethanen kun je niet zelf meten, daarvoor moet je een laboratorium inschakelen. Het risico voor deze stoffen is alleen aanwezig bij topsporters. Dit zijn zwemmers die meer dan twee dagen per week en per keer meerdere uren in het water liggen om te trainen. De gemiddelde verenigingszwemmer voldoet dus niet aan die voorwaarde. Het advies is om de trihalomethanen in deze topsportbaden één keer in de drie maanden te laten meten. De laboratoria hebben niet de capaciteit om alle zwembaden in juni op trihalomethanen te testen, spreid daarom deze bemonstering over de komende maanden.